جشنواره زردکیجا در روستای اوسا؛ پنج شب استثنایی از شور، فرهنگ و اقتصاد روستایی در مازندران

جشنواره ملی و بومی زردکیجا با هدف معرفی قارچ خوراکی جنگلی زردکیجا به مردم کشور، از ۲۰ تا ۲۵ مهرماه در روستای اوسا از توابع شهرستان میان‌دورود برگزار شد. این جشنواره که با استقبال گسترده مردم، مسئولان و فعالان صنایع غذایی همراه بود، توانست ضمن ترویج فرهنگ بومی مازندران، گامی مؤثر در جهت توسعه گردشگری روستایی، معرفی تغذیه سالم و تقویت اقتصاد محلی بردارد. در طول پنج شب متوالی، اوسا به صحنه‌ای از شور اجتماعی، موسیقی محلی و عرضه محصولات ارگانیک تبدیل شد و نمادی از هم‌افزایی میان فرهنگ، طبیعت و مردم شد.

در دل جنگل‌های هیرکانی و میان شالیزارها و باغ‌های سرسبز مازندران، روستای اُسا در بخش مرکزی شهرستان میان‌دورود میزبان رویدادی کم‌نظیر بود: جشنواره ملی و بومی زردکیجا. رویدادی که در پنج شب پی‌درپی از ۲۰ تا ۲۵ مهر برپا شد و نه تنها مردم منطقه، بلکه علاقه‌مندان از استان‌ها و پایتخت را به این گوشه آرام و پرطراوت کشاند. در این مقاله، ضمن مرور مفصل رویداد، اهمیت اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی زردکیجا را بررسی می‌کنیم.

معرفی زردکیجا: قارچی جنگلی، منابعی طبیعی

در پهنه سبز مازندران، وقتی از برنج و مرکبات و میوه‌های تجاری حرف می‌زنیم، کمتر به محصولاتی «خودرو» و جنگلی توجه می‌شود. یکی از این هدایای طبیعت، قارچی خوراکی است که به زبان محلی به آن زردکیجا می‌گویند. این قارچ خود به خود در جنگل‌های هیرکانی رشد می‌کند و از دیرباز نزد جوامع محلی شناخته شده بود.

زردکیجا از لحاظ تغذیه‌ای ارزشمند است؛ سرشار از پروتئین گیاهی، با مزایایی نظیر:

• کاهش هزینه‌های تولید نسبت به گوشت،

• کم‌خطر بودن در مقایسه با منابع پروتئین حیوانی،

• امکان تبدیل آن به انواع خوراک محلی توسط زنان روستا.

اما تا پیش از این جشنواره، فقط جوامع بومی منطقه با این محصول آشنا بودند، و معرفی آن به سطح ملی کم بود.

میعاد پنج شب در اوسا: جشنواره‌ای از جنس طبیعت

جشنواره زردکیجا پنج شب پیاپی در محوطه روستا برگزار شد و خانواده‌ها از ساعت سه عصر تا نزدیک نیمه‌شب دور هم می‌نشستند. جوانان، میانسالان، کودک و بزرگ‌سال در این فضا شرکت می‌کردند.

یکی از اهالی مسن روستا با شور گفت که در طول عمر ۶۵ ساله‌اش هرگز ندیده است روستایش چنین حال و هوایی بگیرد؛ جنب‌وجوش در کوچه‌ها، صفی ناگسستنی از مردم در ورودی محوطه، بخش فرهنگی، هنری و نمایش‌های محلی، غرفه‌های عرضه تولیدات محلی و حضور ویژه مدیران استانی و شهری همگی به فضایی باشکوه مبدل شدند.

فضای جشنواره با موسیقی محلی، نمایش‌های بومی، برنامه‌های جانبی مثل معرفی کاربردهای زردکیجا، آشپزی با این قارچ، و تعامل مستقیم با بازدیدکنندگان همراه بود. در غرفه‌ها محصولات غذایی محلی عرضه شد — از عسل و حلوا تا صنایع غذایی تخصصی با استفاده از زردکیجا.

اهمیت جشنواره: نشاط، اقتصاد روستایی، هویت فرهنگی

نشاط اجتماعی و انسجام

فرماندار شهرستان میان‌دورود در مراسم اختتامیه گفت که این جشنواره نه فقط سرگرمی، بلکه جزئی از توسعه اجتماعی و نشاط عمومی است. به اعتقاد او، حق مردم است که شاد باشند و این شادی با مراسمی که همخوان با ارزش‌های بومی باشد، منافاتی ندارد.

در وضعیت کنونی کشور که فشارهای اقتصادی، کرونا، دغدغه‌های معیشتی و تنش‌های اجتماعی مردم را درگیر کرده، برگزاری رویدادهایی از این دست، فرصتی برای هم‌دلی، امیدآفرینی و تعامل مستقیم مردم و مسئولان است.

تقویت اقتصاد روستایی

یکی از اهداف اصلی جشنواره، ترویج محصول بومی و بازارسازی آن بود. زردکیجا می‌تواند تبدیل به اقتصادی پایدار در منطقه شود، اگر:

• آموزش صحیح برداشت و فرآوری آن به جوامع محلی داده شود

• صنایع جانبی تولید خوراک با زردکیجا تقویت شود

• بازاریابی و صادرات (داخلی و خارجی) برای آن فراهم شود

در این جشنواره، فعالان صنعت غذایی از استان‌های مختلف غرفه داشتند و محصولات خود را عرضه کردند. اگرچه برخی گفتند که فروش آنچنان که انتظار داشتند نبوده، اما حضورشان موجب آشنایی مردم با ظرفیت‌های بالای زردکیجا شد.

نماینده مردم ساری و میان‌دورود، عالیه زمانی کیاسری، هم ضمن تقدیر از مردم و برگزارکنندگان گفت که این رویداد نشان می‌دهد چگونه هویت فرهنگی و ظرفیت‌های طبیعی یک منطقه می‌تواند به فرصت تبدیل شود.

هویت فرهنگی، گردشگری سبز

زردکیجا نماد کوچکی از فرهنگ غذایی بومی است. وقتی مردم شهری با سبک زندگی صنعتی به روستایی می‌آیند و با غذای محلی و فرهنگ مردم آشنا می‌شوند، بخشی از هویت فرهنگی منطقه به نمایش گذاشته می‌شود.

جشنواره همچنین نقاط ضعف و امکانات گردشگری منطقه را بیشتر نمایان کرد: جاذبه‌هایی مثل طبیعت بکر، سکوت جنگل، مسیرهای جنگلی، اقامتگاه‌های محلی، غذاهای محلی. اگرچه هنوز زیرساخت‌ها محدود است، اما ظرفیت تبدیل شدن اوسا به قطب گردشگری غذایی منطقه احساس می‌شود.

چالش‌ها و فرصت‌ها

هر رویداد بزرگ با چالش‌هایش همراه است. در این جشنواره، برخی غرفه‌داران تأکید کردند که فروش با انتظاراتشان فاصله داشت. این می‌تواند ناشی از چند عامل باشد:

• قیمت‌گذاری محصولات نسبت به توان خرید بازدیدکنندگان

• کمبود تبلیغات قبل از رویداد

• حمل‌ونقل و لجستیک عرضه

• نیاز به بهبود کیفیت بسته‌بندی و عرضه

اما همین چالش‌ها فرصت‌های بزرگی هم می‌آفرینند:

1. آموزش فرآوری و بسته‌بندی
   اگر زنان روستایی و جوانان روستا توانمند شوند در زمینه فرآوری، بسته‌بندی، نگهداری زردکیجا (خشک کردن، تولید پودر، کنسرو، محصولات ترکیبی) — ارزش افزوده افزایش می‌یابد.

2. بازاریابی و برندینگ منطقه‌ای
   با ثبت منطقه اوسا به عنوان زادگاه زردکیجا و تدوین برند بومی — نه تنها در استان مازندران، بلکه در بازار کل کشور — می‌توان ارزش این محصول را بالا برد.

3. زیرساخت گردشگری
   اسکان گردشگران، مسیرهای طبیعت‌گردی، خدمات محلی، کافه‌ها و فروشگاه‌های روستایی باید تقویت شوند تا بازدیدکنندگان جشنواره باقی بمانند و به بازدید از منطقه بپردازند.

4. پشتیبانی دولتی و تسهیلات بانکی
   فراهم آوردن امکانات مالی، بیمه محصولات، مشارکت نهادهای دولتی در بازارسازی و صادرات می‌تواند تولیدکنندگان کوچک را از نظر اقتصادی تضمین کند.

روایت‌هایی از اهالی

یکی از ساکنان روستا با شوق توضیح می‌دهد: «هر شب از ساعت ۳ بعدازظهر محوطه جشنواره پر می‌شد از خانواده‌ها، همه منتظر بودند برنامه‌ها شروع شود.»
جوان دیگری گفت: «دیدن مسافران از شهرها و استان‌های دور، برای ما افتخار است؛ امیدوارم روستای ما همیشه چنین هیجانی داشته باشد.»

اما همزمان، یک غرفه‌دار از استان اردبیل، که تولید عسل و حلوا عرضه می‌کرد، ابراز کرد فروش آنقدر که انتظار داشت نبوده — اما این تجربه برای او هم ارزشمند بود چون باعث شناخت بیشتر مردم نسبت به تولیدات سایر مناطق شد.

اختتامیه و تقدیرها

در شب پنجم، مراسم اختتامیه برگزار شد. دست‌اندرکاران جشنواره، تهیه‌کنندگان محلی، مدیران شهری و استانی مورد تقدیر قرار گرفتند.
مرتضی بابایی لولتی (ستاد اجرایی جشنواره) از همت مردم و همراهی مسئولان تشکر کرد. فرماندار شهرستان میان‌دورود بار دیگر بر لزوم برگزاری رویدادهای مشابه تأکید کرد. عالیه زمانی کیاسری نماینده مجلس از مردم و برگزارکنندگان سپاس گفت. احمد اسکندری (غرفه‌دار) ضمن اظهار خرسندی از تجربه، نقطه ضعف را در سطح فروش دانست. سعید شعبانی دبیر همایش آب، خاک و تغییرات اقلیم نیز درباره زردکیجا گفت که این قارچ جنگلی می‌تواند جایگزین سالم‌تری برای پروتئین حیوانی باشد و به اقتصاد محلی کمک نماید.

جمع‌بندی: اوسا و پنج شب استثنایی

جشنواره زردکیجا در اوسا، پنج شبی بود مملو از شور، فرهنگ، تعامل، چالش و امید. یک رویداد که:

• محصولی بومی، کمتر شناخته‌شده، را به سطح ملی آورد

• اقتصاد خرد روستایی را در مرکز توجه قرارداد

• فضای نشاط اجتماعی و نزدیکی فرهنگی بین مردم و مسئولان ایجاد کرد

• به توسعه گردشگری غذا محور منطقه بُرد

اگرچه هنوز راه تا تبدیل زردکیجا به یک کسب‌وکار پایدار طولانی است، اما پایه‌ای محکم گذاشته شد. آنچه اهمیت دارد، پیگیری مستمر، آموزش، عرضه حرفه‌ای و حمایت از جوامع محلی است.

برای اوسا، برای زردکیجا و برای مردمی که با دستان خود طبیعت را به محصولی ارزشمند تبدیل می‌کنند، این فقط شروع است.